FORUM BUDOWLANE NR 5/2000 str.24-26

Małgorzata Trojnacka, mgr inż. Ryszard Jastrzębski

Kadry w uprawnieniach przedsiębiorstw

  Kadra spawalnicza ma duży wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwami. Wiąże się to głównie z odbiorem najbardziej odpowiedzialnych węzłów konstrukcyjnych. Dobrze wykwalifikowana kadra może wpływać także na wzrost rozwoju gospodarczego w ramach województw.

  ZDOBYWANIE UPRAWNIEŃ.

  Zakład pracy może uzyskać uprawnienia do wytwarzania i montażu stalowych konstrukcji budowlanych gdy posiada odpowiednie referencje i przedstawi komisji kwalifikacyjnej wystarczające przygotowanie do tego typu przedsięwzięcia. Musi wykazać się również odpowiednimi środkami (sprzętem, halami), technologią i  dobrze wyszkoloną kadrą fachowców. W większości przypadków warunek posiadania odpowiedniego sprzętu zostaje spełniony. Problemem pozostaje przekonanie  kadry o celowości stosowania się do technologii. Nawet w niewielkich zakładach posiadających komórkę spawalniczą, spawanie jest tylko jedną z umiejętności, jaką pracownik ma obowiązek opanować. Od spawacza wymaga się  także  wiedzy o budowie urządzeń, technikach wytwarzania i specyfice pracy przedsiębiorstwa.Powinien o to zadbać pracodawca w ramach swoich podstawowych obowiązków. Pierwszym krokiem jaki należy podjąć jest przeszkolenie kadry spawalniczej. Kolejny krok to wyszkolenie nadzoru, uruchomienie technologii i korekta organizacji wytwarzania konstrukcji. Na studiach  wyższych, ze względu na różnorodność zainteresowań młodych ludzi,  przekazuje się tylko ok. 30%  wiedzy i umiejętności potrzebnych w określonym zawodzie. Pozostałą, fachową wiedzę , muszą oni  zdobywać pod okiem specjalistów lub  na szkoleniach. Dotyczy to także spawalnictwa. Wysoki poziom fachowości daje możliwość wysokich zarobków zarówno w firmach krajowych, jak zagranicznych. Znajomość języków jest pomocna dla specjalistów IV i V kategorii. Dla najwyższej klasy fachowców opłacanie tłumaczy jest kwotą nieznaczną. Przedstawicielstwa zagranicznych firm, zatrudniając w Polsce pracowników, nie przywiązują wagi do znajomości języka polskiego. Większość europejskich zleceniodawców zlecającających prace projektowe nie wymaga aby opisy wykonane były w języku obcym. Ze względu na dużą ilość projektantów polskiego pochodzenia zatrudnionych w Niemczech, Francji i innych krajach, język polski staje się powoli językiem projektantów. Spawalnictwo jest jedną z dziedzin  w budownictwie, w której polscy specjaliści, od samego początku  znajdują się w światowej czołówce. Jednak ze względu na małą atrakcyjność tylko niewielu wybiera ten kierunek studiów. Ciągle panuje przekonanie, że jest to mało estetyczna dziedzina budownictwa. Obecnie sytuacja ta uległa  zmianie. Inżynier spawalnik może    przez Internet łączyć się z komputerem spawarki pracującej w Japonii i nie ruszając się ze swojego biura w Warszawie  kontrolować prace spawalnicze. Na miejscu nadzór może prowadzić pracownik  o niższych kwalifikacjach.

  NADZÓR  SPAWALNICZY

Dla nadzoru spawalniczego najbardziej znacząca jest praktyka na stanowiskach samodzielnych. Do wykonywania trudnych zadań budowlanych  potrzebni są fachowcy szkoleni przez ludzi, którzy wykonywali już podobne prace. Często kryterium pomocnym do oceny wiedzy jest pozycja w środowisku spawalniczym  lub sukcesy w samodzielnym prowadzeniu prac w ramach praktyki zawodowej. Źródłem sukcesu są także  kontakty w środowisku oraz umiejętność pozyskiwania i wykorzystania wiedzy od fachowców, którzy prowadzili określone prace. Ponieważ tylko główny spawalnik ma dostęp do wszystkich dokumentów i danych procesu wytwórczego ( takich jak technologia, plany technologiczne spawania, organizacja prac spawalniczych, dane  kadrze spawaczy, wyniki badań, techniki zarządzania), dochodzenie do najwyższych kwalifikacji odbywało się następującymi drogami:

            * Odchodzący pracownik wyznaczał swojego następcę, przekazał mu wiedzę na etapie zarządzania i wprowadzał w kontakty fachowe.

            * samodzielny pracownik zajmował najwyższy szczebel w zakładzie wykonującym mniej odpowiedzialne konstrukcje stalowe. Metodą eksperymentów w zarządzaniu osiągał sukces i powracał do poprzedniej firmy na równorządne stanowisko. Okazało się bowiem, że posiadał potrzebne wiadomości i poprzedni zakład pracy, w obawie o powstanie silnej konkurencji chciał odzyskać cennego pracownika. Nie było to jednak trudne gdyż mniejsza firma nie potrzebuje płacić za tak wysokie kwalifikacje.

            * pracownik podczas urlopu lub choroby przełożonego zastępował go i wykazywał, że w zarządzaniu przewyższył umiejętności  nauczyciela.

            W przeszłości istniały problemy w zdobyciu praktyki, istotnej z punktu widzenia UDT, przez osobę, która ukończyła studia spawalnicze, a nie zdobyła poparcia  dyrekcji. Dlatego głównymi spawalnikami zostawały osoby wyznaczone przez dyrekcję, które później uzupełniały swoje kwalifikacje na kursach NOT i studiach podyplomowych. Obecnie jedynym sposobem na pokonanie tego problemu jest wpisanie nazwiska danej osoby, jako osoby odpowiedzialnej za technologię lub kontrolę spoin,  w uprawnieniach zakładu II grupy zakładów małych pod względem spawalnictwa. Jest to wystarczającym potwierdzeniem odbycia praktyki w myśl ustawy o dozorze technicznym.

  Nadzór spawalniczy w Polsce

   W Polsce nadzorem spawalniczym zajmowali się inżynierowie lub technicy mechanicy, po ukończonym kursie spawania lub kursie nadzoru prac spawalniczych jak również inżynierowie po spawalniczych studiach podyplomowych oraz inżynierowie i technicy spawalnicy. W ostatnich latach wprowadzono normy europejskie dotyczące personelu spawalniczego. Polscy inżynierowie spawalnicy z 5 letnią praktyką, po tygodniowym kursie aktualizacji wiedzy, uzyskiwali kwalifikacje europejskiego inżyniera spawalnika EWE wydawane przez Europejską Federację Spawalniczą.

  Kwalifikacje nadzoru spawalniczego

  UPRAWNIENIA SPAWALNICZE W UNII EUROPEJSKIEJ

  Nadzór technologiczny

W normach EN729 traktujących spawanie jako proces specjalny, personelowi spawalniczemu postawiono ścisłe wymagania dotyczące jego wykształcenia i odpowiedzialności. Pod pojęciem personelu spawalniczego należy rozumieć personel nadzorujący wytwarzanie spawanych konstrukcji, w którego skład wchodzą:

·         personel nadzoru spawalniczego, o pełnych wiadomościach technicznych (szkolenie, opracowanie technologii i kierowanie),

·         personel nadzoru spawalniczego o specjalistycznych wiadomościach technicznych (nadzorowanie wg ustalonej technologi),

·         personel nadzoru spawalniczego o podstawowych wiadomościach technicznych        (nadzorowanie wg ustalonej technologi pod kierunkiem osób o wyższych kwalifikacjach) zgodnych z normą EN719

W świetle normy EN719 osoba posiada uprawnienia, gdy przedsiębiorstwo wyznaczy ją na dane stanowisko a instytucja nadająca uprawnienia wyrazi zgodę na posiadane kwalifikacje (wykształcenie i praktykę zawodową). Europejska Federacja Spawalnicza EWF określiła zasady zdobywania kwalifikacji i poszczególne ich rodzaje:

- Europejski Inżynier Spawalnik ( EWE) posiadający pełne wiadomości techniczne

- Europejski Technolog Spawalnik (EWT) posiadający specjalistyczne wiadomości techniczne

- Europejski Mistrz Spawalnik (EWS) posiadający podstawowe wiadomości techniczne.

EWF ustaliła również podział terytorialny certyfikacji personelu pomiędzy jednostki narodowe. W Polsce taką jednostką jest Instytut Spawalnictwa. Dlatego też uprawnienia wystawiane w Polsce przez SLV nie były uznawane w Niemczech. Uchwalona w Polsce norma europejska dotycząca jednostek certyfikujących personel nie wprowadza takich ograniczeń. Funkcjonowanie i popularność uprawnień EWF w Polsce wśród firm produkujących na rynek krajowy zawdzięczamy sprawdzonej tezie, że „wszystko co zagraniczne w Polsce się dobrze sprzedaje”. W Niemczech uprawnienia nadzoru spawalniczego są traktowane na równi z uprawnieniami budowlanymi.   Dodatek do Niemieckiej wersji normy EN719  podaje zakres odpowiedzialności personelu spawalniczego EWE, EWT i EWS w ramach:

·         sprawdzania kontraktu,

·         sprawdzania konstrukcji,

·         sprawdzania jakości wyrobów hutniczych i materiałów dodatkowych,

·         sprawdzania poddostawców,

·         planowania procesu produkcyjnego (opracowanie, uznawanie technologii, dobór oprzyrządowania i planów technologicznych spawania),

·         sprawdzania sprawności i przydatności urządzeń spawalniczych,

·         sprawdzania czynności przygotowawczych do spawania,

·         kontroli procesu i technologii spawania,

·         kontroli w zakresie oględzin zewnętrznych i badań niszczących i nieniszczących,

·         odbioru spoin,

·         przygotowania dokumentacji.

Odpowiedzialność personelu spawalniczego w Niemczech  jest odpowiedzialnością sądową. Jest większa od odpowiedzialności projektanta oraz dyrekcji firmy wykonawczej.

  Personel laboratoriów

Osoby zajmujące się badaniami nieniszczącymi w metodach: penetracyjnej, magnetycznej , radiograficznej, ultradźwiękowej oraz w metodzie prądów wirowych i szczelności kwalifikowane są przez normę EN 473 do jednej z trzech grup:

a) 1 stopień - osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania badań nieniszczących zgodnie z instrukcją, pod nadzorem osób mających 2 i 3 stopień kwalifikacji,

b) 2 stopień - osoby mające kwalifikacje do wykonywania badań i kierowania nimi według ustalonych lub uznanych procedur,

c) 3 stopień  - osoby dysponujące kwalifikacjami do kierowania dowolną czynnością badań nieniszczacych, dla których uzyskała certyfikację. Osoby te mogą być egzaminatorami.

Zagranicznego zleceniodawcę interesuje z reguły, czy laboratorium ma akredytację Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji, które odpowiada za kwalifikacje uprawnionego laboratorium.  Jeżeli laboratorium  uzyskało  akredytację PCBiC i  jego dyrekcja wyznaczyła pracowników na określone stanowiska to znaczy, że dysponują oni uprawnieniami w ramach czynności tego laboratorium. Do niedawna taką akredytację obok laboratorium fabryki turbin w Elblągu posiadało Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego w Poznaniu, które uprawnione przez siebie laboratoria traktuje jako podwykonawców.

  SZKOLENIE SPAWACZY

Certyfikacja szkolenia spawaczy została zorganizowana przez Instytut Spawalnictwa w Gliwicach. Powołano tam wzorcowy ośrodek szkolenia spawaczy mający uprawnienia Europejskiej Federacji Spawalniczej, do oceny szkół spawaczy pod względem spełniania minimalnych wymagań Unii Europejskiej. Ośrodek stanowi wzór szkoleń dla potrzeb zdawania egzaminów wg europejskich wymagań. Jej wysoki poziom służy promocji polskich fachowców. Istnieją w Polsce także inne ośrodki szkolenia spawaczy montażowych przedsiębiorstw eksportowych i wysokiej jakości producentów krajowych. W ramach prac eksportowych i sztandarowych prac krajowej gospodarki,  opracowały one sposoby szkolenia najwyższego kategorii spawaczy na miarę wymagań poszczególnych działów wg  kryteriów europejskich i amerykańskich. Polityka dużych przedsiębiorstw uniemożliwia szkolenie  konkurencji w ich  szkołach spawaczy. Firmy te skorzystały już z profilaktycznego szkolenia instruktorów w Instytucie Spawalnictwa. Pozwoliło to na podwyższenie poziomu w takich metodach, w których te firmy nie miały doświadczenia. W celu promocji polskich fachowców za granicą ważne było powołanie wzorcowego, ogólnodostępnego ośrodka szkolenia spawaczy w Instytucie Spawalnictwa. Urząd Dozoru Technicznego korzystający  w dużej mierze z doświadczenia specjalistów z przemysłowych firm wykonawczych produkujących urządzenia podległe pod UDT,  rozpoczął uprawnianie ośrodków szkolenia spawaczy. Ponieważ jako urząd państwowy nie musiał udowadniać swojej fachowości, sam nie stworzył   wzorcowego ośrodka szkoleniowego. Postęp wynika często z przypadku i nie zawsze występuje tam, gdzie tego się oczekuje. W związku z tym problemy, które rozwiązano w jednej części Polski np. w krakowskim środowisku spawalniczym, nie są znane w Gdańsku i odwrotnie. Na północy za najważniejsze uważano  prace stoczniowe dotyczące dużej ilości ton (duże gabaryty). Pod względem obciążenia konstrukcji i odpowiedzialności wiązały się  one jednak z mniejszymi problemami niż mało doceniane na tym terenie instalacje przemysłu chemicznego i petrochemicznego. Zdarzyło się więc, że  wyspawany w stoczni pomnik stoczniowców wykonany ze stali kwasoodpornej skorodował na skutek czynników atmosferycznych wielkiego miasta, a nie z powodu ciągłego kontaktu z kwasami, co zdarza się w zakładach chemicznych

Mgr inż. Ryszard Jastrzębski jest prezesem firmy Technolkonstrzębski sp. Z o.o. w Krakowie, organizującej szkolenia w zakresie spawalnictwa.